Unesco Listesindeki Müzik Aleti Afganistan’da Boğuldu

Sakhi’nin Afganistan’ın Herat kentindeki sıkışık atölyesinin zemini, anavatanının ulusal müzik aleti olan başka bir rubab’ın usta elleri altında şekillenmesiyle odun talaşı ile doldu. Sakhi, onlarca yıldır ayda iki rubab hazırlıyor ve Taliban baskısı Afganistan’daki müziği boğarken bile aletlerini bırakmayı reddediyor. Tamamlamanın farklı aşamalarında rubablarla çevrili Sakhi, “Sadece bu işi biliyorum ve bir şekilde para kazanmam gerekiyor” dedi. Ancak onun için paradan çok daha önemli olan “kültürel değer”, ellili yaşlarındaki zanaatkarın, AFP tarafından görüşülen diğerleriyle birlikte güvenliği için adı değiştirildiğini söyledi. “Bu çalışmanın benim için değeri… sahip olduğu miras. Miras kaybolmamalı” dedi. BM ajansı Unesco, Aralık ayında rubabı hazırlama ve çalma sanatını Afganistan, İran, Tacikistan ve Özbekistan’da somut olmayan kültürel miras olarak kabul ederek kabul ediyor. Kurutulmuş dut ağacından yapılmış ve genellikle sedef işlemeli ud benzeri rubab, binlerce yıl öncesine dayanan tıngırdatma sesiyle bölgenin en eski enstrümanlarından biridir. Ancak bu miras Afganistan’da Taliban yetkililerinin İslam hukukunu katı bir şekilde yorumlamalarında yozlaştığı düşünülen müziğe neredeyse tamamen yasaklanması altında tehdit ediliyor. 2021’de iktidara geldiğinden beri Taliban yetkilileri halka açık müziği, gösterilerden restoranlarda, arabalarda veya radyo ve TV yayınlarında parça çalmaya kadar yasakladı. Müzik okullarını kapattılar ve müzik aletlerini ve ses sistemlerini parçaladılar veya yaktılar. Pek çok Afgan müzisyen, işlerin kıt olduğu dünyanın en fakir ülkelerinden birinde geçimlerini kaybettikten sonra korkudan veya işe muhtaçlıktan kaçtı. Taliban yetkilileri, eski müzisyenleri yeteneklerini İslami şiire ve refakatsiz sesli tezahüratlara çevirmeye teşvik etti – aynı zamanda 1996-2001 yılları arasında önceki yönetimleri altında izin verilen tek müzik türü. Amatör rubab oyuncusu Martı Ağa’nın o zamanki öğretmeninin bir fotoğrafı var, Taliban yetkilileri tarafından kırılan rubabının parçaları kucağına sarıldı. Geri döndüklerinden beri Taliban ahlak polisi, Martı Ağa’nın rubablarından birini de yok etti ve oynamayı bırakacağına yemin ettirdi. Ama yine de bazen Afganistan’da uzun zamandır bir sanat ve kültür beşiği olan Herat’ı ziyaret eden turistler için kendi yaptığı bir rubabı tıngırdatıyor, ancak bunun kolayca uyumsuzluğundan kaçtığından yakınıyor. “Beni rubab oynamaya devam etmem için motive eden en önemli şey Afganistan’a katkıda bulunmak – ülkemizin becerilerinin unutulmasına izin vermemeliyiz” dedi. Ancak profesyonel müzisyenler sürgüne gittiğinde ve eski öğrencileri pratikte bir gelecek görmedikçe, zanaatın körelmesinden korkuyor. 40 yaşındaki çocuk, “Atalarımızın bize aktardığı gibi yerel müziğimizi gelecek nesillere aktarmak bizim görevimiz” dedi. “Rubab bir sanattır… sanat ruha huzur getirir.” 20 Yıldan daha uzun bir süre önce, önceki Taliban yönetiminin sona ermesinden sonra Afganistan’daki bir müzik canlanması sırasında çalmaya başladı.

 

O dönemde ülkede sanatçıları destekleyecek örgütler ortaya çıktı. Uzun süredir sanatçılar birliği üyesi olan Mohsen, müzisyenlerinin her zaman “insanların hayatlarındaki mutlu anların bir parçası” olduğunu hatırlatırken gözyaşlarını boğdu. Ne yazık ki sanatçılardan olduğu kadar bu milletten de mutluluk alındı” dedi. Mohsen, ülke içindeki ve dışındaki müzisyenlerin geleneksel müziğini canlı tutmaya teşvik edildiğini söyleyerek Afganistan’daki rubab’ın geleceği konusunda hala iyimser. “İnsanlar artık para için oynamıyorlar, başkalarına neşe getirmek için oynuyorlar ve böylece müzik hayatta kalıyor” dedi. “Hiçbir güç, hiçbir insan, hiçbir sistem sesini susturamaz.” Rubab oyuncusu Majid, bir zamanlar başkent Kabil’deki birçok müzikal performansın fikstürüydü. Ancak kulak misafiri olma korkusuyla üç yıldan fazla bir süredir rubab çalmamıştı, ta ki bir Aralık öğleden sonra kepenkli müzik dükkanlarının sokağının yakınındaki bir evde bir rubab alana kadar. Gülümseyerek iplere vurdu ama Taliban güçleri olduğundan korkarak avlu kapısı açıldığında aniden durdu. Taliban’ın ele geçirilmesinden sonra ahlak polisinin evlere baskın yapmasıyla 35 yaşındaki rubab’ın boynu daha önce kırılmıştı. Elinden gelenin en iyisini onardı ve hala düzenli olarak “sevgili rubabına” yöneldiğini, ellerini aletin üzerinde nazikçe gezdirdiğini söyledi. “Yaşadığım sürece onu yanımda tutacağım ve umarım çocuklarım da tutar… ama ne olursa olsun, rubab kültürü kaybolmayacak “dedi 46 yaşındaki. “Müzik asla kaybolmaz. Dedikleri gibi, ‘Gözyaşları olmayan bir ölüm ya da müziksiz bir düğün asla olamaz’.”