Yayla gaydası, İskoç kültürünün ve tarihinin ayrılmaz bir parçasıdır ve D Günü’nde kuzey Fransa’ya inerken birliklere bile eşlik eden kendine özgü, güçlü sesiyle ünlüdür.
Ancak talep azaldıkça ve makine yapımı gaydalar geleneksel olarak üretilenlerin yerini aldıkça nefesli çalgı yavaş yavaş sessizleşiyor ve kullanımlarını büyük ölçüde tören olaylarına bırakıyor.
Şehrin heybetli kalesinden Holyroodhouse Sarayı’na kadar uzanan Edinburgh’un tarihi Royal Mile’ının hemen dışında, esnaf gayda üreticisi Kilberry Gayda için soluk bir vitrin işareti var.
İçeride, Ruari Black, enstrümanı elle yapmayı bilen Edinburgh’da kalan birkaç zanaatkardan biri.
Black, Afp’ye tornalı bir boruyu şekillendirirken, “Kilberry’de, kesinlikle İskoçya’nın başkenti Edinburgh’da, ancak muhtemelen tüm dünyada son zanaatkar gayda üreticilerinden biriyiz” dedi.
Karmaşık enstrümanı yapmak için gereken dokuz aşamayı anlatan Black, “Büyük bir sesi var, bir odayı dolduracak” dedi.
Boruları deldikten ve şekillendirdikten sonra, son rötuşları eklemeden ve bileşenleri kurmadan önce bağlantı elemanları ve halkalarla donatılırlar.
Zanaatkarlar aynı anda birden fazla gayda üzerinde çalışırken tüm süreç yaklaşık bir hafta sürer.
Black’e göre bitmiş üründe “farklı sesimiz” var. “Her sette, aynı şekilde ses çıkardıklarından emin olmak için bu tutarlılığa sahip olmaya çalışıyoruz.”
Her el yapımı setin aynı zamanda “görünüm açısından, his açısından kendi karakterine” sahip olduğunu ve onu dünyanın dört bir yanından müşteriler için çekici kıldığını da sözlerine ekledi.
Bir esnaf Yayla gaydası için şu anki bekleme süresi Kilberry’nin web sitesinde iki yıldır.
Black, “Müşteriler bize bir dizi el yapımı boru için geliyorlar, genellikle el yapımı yönü için geliyorlar” dedi.
“Üretmek için çabaladığımız sesi istiyorlar – tanınmak istediğimiz şeyi.”
Müşteriler arasında deneyimli piperlerin yanı sıra “ilk alıştırma şarkılarını” satın almak isteyen yeni gelenler de var – gaydanın melodinin çalındığı parmak delikli kısmı.
Gayda yaklaşık 600 yıldır İskoç tarihine kaydedilirken, kökenleri belirsizliğini koruyor.
Dünyada bulunan farklı varyasyonlar arasında İrlanda gaydası, Northumbrian küçük boruları ve Türk tulumu bulunur.
Fransa’nın kuzeybatısındaki Brittany’de bagad adlı bir grup, Breton gayda veya biniou ve davullardan oluşur.
Bununla birlikte, Yayla gaydası en iyi bilinen biçim olmaya devam ediyor ve İngiltere ve İngiliz Milletler Topluluğu ülkelerinin askeri müziğinde önemli bir etkiye sahipti.
Her yıl, Royal Mile’ın tepesinde, kitlesel pipo gruplarıyla bir dizi askeri müzikal performans olan Royal Edinburgh Askeri Dövmesi yer alıyor.
Kraliçe II. Elizabeth’in 2022’deki cenazesinde çalınan son şarkı, kişisel kavalcısı tarafından çalınan “Uyu Canım, Uyu” ağıtının bir yorumuydu.
Kalıcı kültürel önemine rağmen, geleneksel olarak el yapımı Yayla gaydası yok oluyor. Kilberry’nin aksine, diğer üreticilerin çoğu artık makine kullanıyor.
Ancak Black, aletlerin ayırt edilmesinin kolay olduğunu, makine yapımı aletlerin gaydalarının sahip olduğu “elle döndürülmüş” şekilleri ve dekoratif tasarımları kaçırdığını söyledi.
Black, daha az işçiye sahip olmalarına ve her bir gaydayı yapmak için daha uzun sürmelerine rağmen, “müşterilerin hala el yapımı bir enstrümana sahip olmaları için maliyeti düşürmeye çalışıyorlar” dedi.
“Bu yüzden bizi seri üretime tercih etmek müşteriye kalmış bir şey.”
Black’e göre, seri üretilen bazı gaydalar, bağlar için taklit fildişi kullanımıyla da ayırt edilebilir.
Zanaatkarlar kaliteden ödün vermeden daha sürdürülebilir olmaya çalışıyorlar.
Siyah için elle gayda yapmanın alternatifi yoktur.
“El yapımı tutmak benim için çok şey ifade ediyor – her zaman yapıldığı gibi. Sadece doğru geliyor “diye ekledi.
“Tamamen tükenmekte olan bir şey için sonunculardan biri olmak hoş değil… ama bunu devam ettirmek güzel.”
