Borneo Adası’ndaki bir Malezya deniz parkındaki zümrüt sularından yapışan birkaç ıssız kazıkla iç içe geçmiş palmiye saz parçaları, yüzlerce deniz göçebesinin evlerinden geriye kalan tek iz.
2022 yapımı Avatar: Suyun Yolu filminde kurgusal ‘Metkayina’ kabilesine ilham veren bir topluluk arasında evsiz kalanlardan biri olan Robin, evlerini yerle bir eden Malezyalı yetkililerden kaçmak için çocuklarıyla birlikte bir tekneye bindi.
“Şimdi nereye gideceğimi bilmiyorum,” dedi Reuters’e, yıkımın yasadışı olduğu düşünülen yapıları yerle bir etmesinin ardından kuzeni ve sekiz çocuğuyla birlikte yaşadığı, kuruyan giysilerle süslenmiş ahşap bir teknenin güvertesinden.
Bajau Laut olarak bilinen yerli deniz yolculuğu topluluğu, ekipman yardımı olmadan uzun süre su altına dalma yeteneği ile ünlüdür.
Bölgede yüzyıllardır yaşıyorlar, ancak çoğu isimlerini, yaşlarını ve milliyetlerini kanıtlamak için temel evraklardan yoksun oldukları için yetkililer tarafından hala göçmen olarak görülüyorlar.
Güneydoğu Asya’nın başka yerlerinde bazen Sama Bajau olarak da bilinen birçoğu yoksul, güvencesiz yaşamlarla karşı karşıya kalıyor ve bu tür belgeler olmadan sağlık, eğitim veya finansal hizmetlere erişimi reddediliyor.
Robin’in kuzeni Indasaini, “Altın rehin biletlerimiz yıkım sırasında hasar gördüğü için yiyecek alamıyoruz” dedi. “Paramız yok. Çocuklar hasta ve ilaç alacak paramız yok.”
Malaya Üniversitesi’nden bir antropolog olan Vilashini Somiah, Malezya makamlarının daha şefkatli bir yaklaşım benimsemesi ve tahliye veya yeniden yerleştirmelerden önce topluma danışması gerektiğini söyledi.
“Bu programlar işe yaramıyor çünkü onlarla toplumu insan olarak tanıdığınız bir istişare yok” dedi ve önceki çabalara atıfta bulundu.
Malezya’nın doğusundaki Sabah açıklarında dalgıçlar ve turistler arasında popüler olan Tun Sakaran Deniz Parkı’ndaki adaların etrafına birçok deniz göçebesi yerleşti, ancak Haziran ayından bu yana sınır ötesi suçlara yönelik bir baskı yüzlerce evi yıktı.
Sabah ile güney Filipinler arasındaki Sulu takımadalarının suları, İslam Devleti ile bağlantılı korsanlık ve adam kaçırma olaylarıyla ünlü militan bir grup olan Ebu Seyyaf’ın kalesi olduğu için bu hareketin bir başka nedeni de ulusal güvenlik endişeleriydi.
Birçok belgesiz Bajau Laut gibi Robin de tek bir isimle anılır ve tam yaşını bilmez. Ancak dedesi, hükümet tarafından korunan parkta bir adacığa gömülürken, ailesinin bölgedeki tarihini izleyebileceğini söyledi.
Geçimini sağlamak için Robin, anakarada satmak için adalardan balık tutup odun topladığını, ancak tahliye edildiğinden beri bunu yapamayacağını söyledi.
ARTAN İNCELEME
Reuters, Robin’in hesabını doğrulayamadı, ancak devlet yetkilileri, davetsiz misafirleri Semporna bölgesindeki parkın korunan alanlarından kaldırma kampanyasını doğruladı.
Eyaletin baş bakanı Hajiji Noor, Reuters’e verdiği demeçte, yetkililerin Semporna’da toplumu yeniden yerleştirmek için başka bir kıyı bölgesi bulduğunu da sözlerine ekleyerek, “Sabah hükümeti yardım etmek için gerekli tüm önlemleri alacak” dedi.
Sabah’ta hükümet tarafından tespit edilen yaklaşık 28.000 Bajau Laut’un beşte biri Malezya vatandaşıdır, ancak analistler bu rakamın daha yüksek olabileceğine inanmaktadır.
Devletin, vatansız yerli topluluklar ve komşu Filipinler ve Endonezya’dan gelen ekonomik göçmenler de dahil olmak üzere tahmini 1 milyon belgesiz sakini var.
Bajau Laut’un tahliyeleri, Malezya’nın göçmenlere yönelik muamelesinin giderek daha fazla incelenmesiyle ortaya çıkıyor. Mart ayında New York merkezli İnsan Hakları İzleme Örgütü, yetkililerin Mayıs 2020’den bu yana yaklaşık 45.000 belgesiz kişiyi gözaltına aldığını söyledi.
Hareket, Malezya’da öfke ve tartışmalara yol açtı; bazı aktivistler, bazıları ulusal güvenlikle ilgili endişelerini dile getirse de, toplumun daha iyi korunmasını sağlamak için vatandaşlık çağrısında bulundu.
Sabah doğumlu bir Bajau Laut genci olan 20 yaşındaki Bilkuin Jimi Salih, Malezya kimlik belgesinin daha iyi eğitim ve iş fırsatları sağlamanın anahtarı olduğunu söyledi.
“Birçok hırsım vardı… vatansız çocukları yetiştiren hükümet dışı bir kurum olan İskul Sama Dilaut’ta öğretmenlik yapan Bilkuin, “polis olmak, asker olmak ama belgelerim olmadığı için yapamam” dedi.
Bir kariyer inşa etme çabalarının doğum belgesi ve kimlik kartının olmaması nedeniyle engellendiğini de sözlerine ekledi.
“Hamile bir kadını hastaneye götürmek pahalıya mal oluyor ve neden hastanede doğmadığımı bu şekilde anladım” diye ekledi. “Ailem bunu karşılayamayacak kadar fakirdi.”
Ancak Vilashini, topluluğun tartışmalı kökenleri ve belgesiz insanlarla Malezya’nın en fakir eyaletlerinden birinin sakinleri arasındaki kaynaklar üzerindeki uzun bir çekişme geçmişi göz önüne alındığında vatandaşlık kazanmanın zor olabileceğini söyledi.
Yetkili makamları sorunu çözmek için toplumla daha iyi ilişki kurmaya çağırdı ve şunları ekledi: “Rızaya dayalı olmalı, saygın olmalı.”
Bilkuin, belgeler olmadan hayatın gerçekten haksızlık hissettiğini söyledi. “Öyle belgelere sahip olmak istiyoruz… çocuklarımız yaşadıklarımızı yaşamayacaklar.”
