Maskeli ve tehlikeli madde giysili Ermek Murataliyev, Kırgızistan’ın dolambaçlı dağ yollarında Sovyet dönemi radyoaktif atıklarla dolu bir kamyon kullanıyor.
Onun tehlikeli bir görevi var: bu tür iki kamyon yaz boyunca vadilere çarptı.
Bu eski Sovyet Orta Asya eyaletindeki sürücülerin, nihai hedeflerine ulaşana kadar durmaları yasaktır – atıkların kalın sıkıştırılmış kil ve kaya katmanlarının altına gömüleceği bir depolama bölgesi.
Murataliyev’in işi alabilmesi için tıbbi muayeneden geçmesi ve düzenli sağlık kontrolleri yaptırması gerekiyordu.
“Kendimi nasıl güvende tutacağım konusunda eğitildim” dedi.
Bağımsızlıktan otuz yıl sonra Kırgızistan, Orta Asya’nın Sovyetler Birliği’ne tüm uranyumunu sağladığı Soğuk Savaş nükleer silahlanma yarışının sonuçlarıyla hala ilgileniyor.
Kırgız makamları, Min-Kush gibi 30 bölgede şu anda karmaşık ve maliyetli bertaraf önlemleri gerektiren altı milyon metreküp radyoaktif atık bulunduğunu söylüyor.
Min-Kush belediyesi başkan yardımcısı Ilgiz Ernis, “Sovyetler Birliği çöktüğünde Kırgızistan’da atıkları güvenli alanlara aktaracak ne ekipman ne de para vardı” dedi.
“Süreç kötü bir şekilde ertelendi” dedi.
İmha çalışmaları şu anda son aşamasında ve Rus nükleer devi Rosatom’un yanı sıra Avrupa Birliği ve Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası tarafından yürütülüyor.
Yerel sakin Aiman Kişkenalina, “bu sorun sadece Min-Kush için değil, tüm Kırgızistan için” dedi.
Kishkenalina, yıkık uranyum madenciliği kasabasının yaklaşık 5.600 sakininden biri – ciddi insani ve çevresel sonuçları olan saatli bir bomba.
“Dozimetreli bazı uzmanlar, bazı yerlerde (radyasyon) seviyesinin çok yüksek olduğunu buldu” dedi.
Yerel yetkililer, bunun aslında normdan altı kat daha yüksek olduğunu söylüyor.
Bölgedeki en büyük ikinci nehir olan Syr Darya’ya akan ve potansiyel olarak 80 milyon insanı tehdit eden Min-Kush’tan geçen nehirde radyoaktif atıklar da bulundu.
Kırgız acil durumlar Bakanlığı’nda radyoaktif güvenlikten sorumlu Bakytbek Asankulov, “Bertaraf alanının altından geçen suyun (radyoaktif) içeriği kabul edilebilir normları ihlal ediyor” dedi.
Asankulov, iklim değişikliğinin şiddetlendirdiği doğal afetlerin daha sık hale geldiği heyelan riski konusunda da uyardı.
Kötü hava koşullarının veya depreme eğilimli ülkenin sarsıntılarının tetiklediği bir heyelanın nehri tıkayabileceğini ve “radyoaktif bir göl yaratabileceğini” söyledi.
Böyle bir gölden gelen su patlayacak olsaydı, Kırgızistan, Tacikistan ve Özbekistan’ın buluştuğu Orta Asya’nın en kalabalık bölgesi olan “Fergana Vadisi’ne ulaşırdı”.
Yetkililerin nehirden kirli su içmemeleri yönündeki uyarıları bazı yerel sakinler tarafından göz ardı edilmektedir.
Uranyum madeninde emekli eski muhasebeci Perizat Berdaliyeva, suyu içen “Hayvanları yiyoruz ve ineklerin sütünü içiyoruz” dedi.
Radyasyondan kaynaklanan sağlık riskleri Sovyet döneminde örtbas edildi, ancak Komünist bloğun diğer birçok bölümünün aksine, Min-Kush gibi atom endüstrisi kasabalarında yiyecek kıtlığı yoktu.
Berdaliyeva, “Her şey mevcuttu” diye hatırladı.
Bilimsel çalışmalar, nükleer atık alanlarına yakın yaşayan insanlar arasında kanser ve tükenmiş bağışıklık sistemleri gibi anormal bir hastalık prevalansı bulmuştur.
“İki kızımın saçları dökülüyor. Genellikle hastalanırlar. Kocamın burnu kanıyor,”dedi 25 yaşındaki Nazgul Zarylbek.
Evi yakın zamanda yetkililer tarafından radyasyonla kirlendiği için yıkıldı. 5.000 Euro (5.300 $) tazminat aldı ve Min-Kush’un farklı bir yerine yeniden yerleştirildi.
2.000 metre (6.500 fit) yükseklikte pitoresk bir vadide yer alan Min-Kush, belediye başkanının ofisinin dışında mevcut radyasyon seviyelerini gösteren elektronik bir ekran olmasaydı nispeten normal görünebilirdi.
Kırgızistan’ın merkezindeki kasaba, sayfayı zehirli geçmişinden çevirmek istiyor ve yerel yetkililer turizm potansiyeline sahip olabileceğini bile umuyorlar.
Belediye başkan yardımcısı Ernis, “Uranyum atıklarının daha güvenli bir bölgeye aktarılması, Min-Kush’un turizm için kırmızı listeden çıkarılmasına izin verecek” dedi.
