2021 Nobel Edebiyat Ödülü sahibi Abdulrazak Gurnah ekranda belirdiğinde, röportajın başlamasını beklerken onun hakkında hafif bir sabırsızlık havası var. Bağlantıda gecikmeye neden olan teknik aksaklıklar için özür kabul ettikten sonra, sıkı bir programa atıfta bulunarak doğrudan tartışmaya dalmayı önerir.
29 Ocak’ta başlayacak ve 3 Şubat 2025’e kadar sürecek olan Emirates Havayolu Edebiyat Festivali’nde kilit konuşmacı olan ünlü yazar, kitap dolu bir odada bir masanın arkasında oturuyor. Zanzibar’da doğup şu anda bulunduğu İngiltere’ye taşınan 70’li yaşlarındaki yazar hakkında seçkin bir havası var. Sömürgecilik sonrası en güçlü yazarlardan biri olarak geniş çapta tanınan ve saygı duyulan romanları Cennet, Ahiretler ve Firar yerinden edilme, sürgün, kimlik ve aidiyet temalarını araştırıyor, Nobel Akademisi’nin alıntılarında vurguladığı yönleri, “sömürgeciliğin ve kaderin etkilerine tavizsiz ve şefkatli nüfuz etmesine” atıfta bulunuyor kültürler ve kıtalar arasındaki körfezdeki mültecinin”.
Gurna belki de bu duyguları çok iyi biliyordur. Yüzyıllar boyunca büyük bir ticaret merkezi ve muhteşem bir eritme potası ve daha sonra bir İngiliz Himayesi olan Zanzibar’da büyüdü. Aralık 1963’te bağımsız hale geldi, ancak bir ay sonra bir devrim birçok insanın Zanzibar’dan kaçmasına yol açtı. Kargaşa içinde Gurnah ve kardeşi İngiltere’ye taşındı.
Eserlerinde yer değiştirme, göç, aidiyet gibi temalar onun kişisel yolculuğunu yansıtıyor mu? Ve bugünün küresel manzarasında yankılandıklarını nasıl görüyor?
Birkaç yıl öncesine kadar Kent Üniversitesi’nde profesör olan Gurnah, ”Bu mutlaka benim bireysel deneyimlerimle değil, dünyadaki milyonlarca insanın deneyimiyle ilgili” diyor. “Bu tamamen insan deneyiminin bir parçasıydı; yeni bir şey değil. Sanırım şimdi yeni olan ya da nispeten yeni olan şey, bu hareketin esas olarak eskiden sömürgeleştirilmiş bölgelerden dünyanın daha müreffeh bölgelerine olan yönünü alıyor. Ama bunun tersini elbette yüzyıllardır yaşadık. Yani, Avrupa’yı gitmek için terk eden insanlar ve bilirsiniz, başkalarının topraklarında, ülkelerinde daha iyi bir yaşam bulurlar, bazen insanları yerinden ederler.”
Peki, bugünlerde küresel manzarada yankılandığını görüyor mu?
“Neden Amerika’da, Afrika’da ve Asya’da milyonlarca insan hareket halinde? Söylemeye çalıştığım şey bir süredir böyleydi. Bu sadece yeni bir fenomen değil. Nispeten yeni olan, Avrupa ve Kuzey Amerika’nın çeşitli bölgelerine yayılan paniktir ”diyor yazar.
Gurnah birkaç on yıl önce Zanzibar’dan ayrıldı, ancak eserlerinde doğum yeri, aile ayrılıkları, kayıp ve kalp kırıklığı temaları sıklıkla yer alıyor. Eğer onun Firar aşkın üç kuşak boyunca kırılganlığını ve kapsamlı siyasi ve kültürel yer değiştirmeleri araştırıyorsa, Son Armağan yalnızca ölümde açığa çıkan derin bir sırrı ortaya çıkarırken, Gurnah’ın tartışmasız en tanınmış eseri olan Cennet, zengin tarihi ve kültürel derinliği ile öne çıkıyor.
Zanzibar’ın tarihinin ve sözlü geleneklerinin yazılarındaki etkisi hakkında daha fazla bilgi edinmek isteyen ona, bu gelenekleri onurlandırmayı yenilik yapma ve modern bir küresel izleyici kitlesiyle etkileşim kurma ihtiyacı ile nasıl dengelediğini soruyorum.
“Sadece işlerin nasıl olduğu hakkında yazıyorum; Bu, bir şeyi bununla ya da uyumsuz olan başka şeylerle ya da bir şeyle dengeleme meselesi değil. İşler böyle yürür. Dünyanın o kısmı, dünyanın bu kısmıdır. Ve dünyalar bir şekilde örtüşüyor.
Kitaplar eğiticidir
“Okuyabilmemiz şaşırtıcı, mesele bu. Ancak edebiyattan öğrendiğimiz şey, toplumlar, yerler ve zamanlar hakkında gerçekten çok bilgili olmadığımız veya aşina olmadığımız şeyleri okuyabilmemizdir. Ve sonra görüyoruz ki, aslında onlar da tıpkı bizim gibiler, okuduğumuz her yerde. Çünkü gerçekten de edebiyatın gösterdiği şey, insan deneyiminin paylaşıldığıdır. Deneyim bir yere veya bir zamana özgü değildir.’’
Ve deneyim, Gurnah’ın konuştuğu ve yazdığı şeydir. Birkaç yıl önce bir BM organıyla yaptığı röportajda, bir romancı olarak ortaya çıkışının “sadece bir şeyler yazmak yerine … bir şeyler yapma” arzusundan nasıl doğduğunu hatırladı. Ve 10’dan fazla roman ve bir dizi kısa öykü yazmış olmasına rağmen, yazarlık kariyerine İngiltere’de 21 yaşında başlamış olmasına rağmen, onu dünya çapında hemen hemen bir ev ismi yapan Nobel Ödülü’ydü.
Nobel Komitesi Başkanı Anders Olsson, yazarın Nobel’i neden hak ettiğini açıkladığında bunu en iyi şekilde özetledi: “Gurnah’ın gerçeğe bağlılığı ve sadeleştirmeye karşı isteksizliği çarpıcı. Bu onu kasvetli ve uzlaşmaz hale getirebilir, aynı zamanda bireylerin kaderlerini büyük bir şefkat ve sonsuz bağlılıkla takip eder. Romanları basmakalıp betimlemelerden geri tepiyor ve bakışlarımızı dünyanın diğer bölgelerindeki pek çok kişiye aşina olmayan kültürel olarak çeşitlendirilmiş bir Doğu Afrika’ya açıyor …. Entelektüel tutkunun yönlendirdiği bitmeyen bir keşif, tüm kitaplarında mevcuttur ve şimdi de aynı derecede belirgindir … tıpkı 21 yaşında bir mülteci olarak yazmaya başladığı zamanki gibi.”
Nobel’i kazanmak onun hayatını ve yazılarını nasıl etkiledi? Soruyorum.
“Hayatımı nasıl etkiledi?” tekrar ediyor. “Başlangıç olarak, elbette, herhangi bir yazar bu şekilde seçilmekten mutluluk duyacaktır. Uzun zamandır yaptığın şeyi onaylıyor gibi. Genellikle ödül bir veya iki kitap için verilmez; bir ömür boyu verilir. Yani ödüllendirilmek demek, ‘Evet, iyi iş çıkardın. Tamamdır. Yani bu şekilde çok onaylıyor.
“Ama daha pratik bir şekilde, birçok insanın işiniz hakkında bilmek istediği, sizin hakkınızda bilmek istediği anlamına geliyor. Yani yeni basımlar, çeviriler, yerlere ziyaretler ve insanların yakınlaşmak istedikleri tüm bu tür yollar.”
Nobel Ödülü’nün “küresel etkisinin” altını çizerek, kişinin çalışmasının yayılmasına yardımcı olduğunu söylüyor. “Ve herhangi bir yazarın umduğu şey budur; sadece küçük bir grup insan tarafından okunmaz, birçok insan bunu bilmek ister. Ve sonunda, onunla etkileşime girebilirler.
“Onunla etkileşime girebilir ve ‘bu sadece başka bir yer hakkında bir haber değil, aynı zamanda anladığım veya özdeşleştiğim bir şey’ diyebilirler. Ve bu her zaman güven vericidir — insan toplumlarının, hakkında hiçbir şey bilmeseler bile tanıdıkları bu ortak deneyimlere sahip olduklarını söylemek. Neresi hakkında yazıyor olursam olayım, hala kendilerini bunun içinde görüyorlar. Ve bu hem bir yazar olarak hem de dünyada yaşayan bir insan olarak farklı bir şekilde güven verici.”
Aynı eski süreç
Ödül işini etkiledi mi?
“Kesinlikle olmadı. Hala burada masamda oturuyor gibiyim. Ekrana bakıyorum ve kafamda olup bitenleri oraya koymak için organize etmeye çalışıyorum. Bilgisayara söyleyemem, ‘Hey, dinle, kim olduğumu biliyor musun? İtaat etmeyecek. Hala yazmam, çalışmam ve düşünmem gerekiyor. Yani, hayır, olmadı. İş aynı kalır ve onun emeği aynı kalır.”
Gurnah’ın yazma süreci oldukça basittir. ”Bu masada,” diyor önündeki masayı okşayarak. “Bu sadece sıradan bir masa. Özel bir şey değil. Burada yanan gizemli bir koku yok. Sadece bir bilgisayar masası. Sandalye rahat mı? Evet, sayılır.”
Açıkça belirttiği en önemli şey disiplindir. “Sabah kalkmak, masada oturmak ve başı açıkken çalışmak. Ve sonra, kafa artık net olmadığında, durur ve başka bir şeye gider.”
Başka bir şey “yemek yapmak, kriket izlemek, yürüyüşe çıkmak” olabilir.”
Bir komployu tetikleyen şeye gelince, şöyle diyor: “Bazen sizi dırdır eden ve düşüncelerinizi sarsan şeylerdir. Herkesin tekrar eden bazı şeyleri vardır. Birdenbire ‘Hey, bu iyi bir fikir. Genellikle, hakkında yazdığım şeyler, uzun zamandır kafamın içinde dönüp duran şeylerdir.”
“Ve sonra bu bir önceliklendirme meselesi. Tamam, bu iyi bir an, iyi bir zaman. Bu alana sahibim ve her ne olursa olsun… hakkında yazacağım.”
Bazen fikir, belirli bir yer veya zaman dilimi veya bir olayla ilgili ayrıntılar için fazladan okuma yapmayı gerektirebilir, ancak bu durumlarda “okumanın odaklandığından” emin olur.
“Örneğin, belirli bir caddeyi tanımlamak isteyebilirsiniz, bu yüzden bunu okumanız gerekebilir. Ya da bazen, Eylül ayında belirli bir yerde havanın nasıl olduğu gibi belirli ayrıntıları kendinize hatırlatırsınız. Bu tür ayrıntıları doğru anladığınızdan emin olmanız gerekir. Bu yüzden bunu bir yerde kontrol etmeniz veya okumanız gerekebilir. Bu tür bir araştırma çok pratiktir; sadece detayları düzeltmek.”
Bununla birlikte, bazen fikirlerin de aniden ortaya çıkabileceğini söylüyor. “Araştırma yapmak niyetiyle değil, tamamen başka bir şey okuyorsunuz, ancak bu yaptığınız işe dahil oluyor. Bunu bir yazarın şansı olarak düşünüyorum; olayların aniden ortaya çıktığı ve ‘Bu iyi bir fikir’ diye düşündüğünüz anlar ve işe yarıyor. Hem temel bir fikir ya da fikir olduğu için hem de bazen beklenmedik bir şekilde sürece başka şeylerin katılmaya devam etmesi nedeniyle bir anlatının oluşmasının farklı yolları vardır.”
Gelecek vadeden yazarlara verebileceği bazı tavsiyeler var mı? “Tavsiye yok. Sadece yaz ve doğru yapana kadar yazmaya devam et. Kestirme bir yol yok. Bunu kolaylaştıracak hiçbir tavsiye yok, ”Gurna gerçektir.
Röportajın sonuna geldiğimizde Gurnah’ın bir zamanlar akrabalarından birinin Zanzibar’da Merkür adında bir restoranı olduğundan bahsettiğini hatırlıyorum. Freddie Mercury’den sonra Zanzibar’dan bir başka ünlü oğul olmak ne anlama geliyor? Değerli yazara soruyorum.
“Bunu böyle düşünmüyorum” diyor. “Birçok ünlü Zanzibar var. Freddie Mercury, İngiltere’de ve belki de dünyanın başka yerlerinde ünlüdür. Zanzibar’da ünlü mü bilmiyorum. Önemli değil. Ama bu ilginç bir karşılaştırma.”
- Daha uzun, daha sağlıklı bir yaşam için hile sayfanız
- 'Para beni asla tanımlamayacak': BAE’deki Lübnanlı-Kanadalı göçmen
- Tesadüfi Sanat Festivali: Goa’da bir sanat sıçraması
