Soykırımının en kanlı ve en kaotik günlerinde Ruanda’dan yaklaşık 1000 çocuğun nasıl kurtarıldığının anlatılmamış hikayesi, katliamdan kurtulduktan otuz yıl sonra nihayet gün ışığına çıkıyor.
Yardım görevlileri, çoğu yetim olan çocukları bir dizi İsviçre insani konvoyuyla komşu Burundi’de güvenli bir yere götürmek için hayatlarını tehlikeye attılar.
Sistematik katliamın yaşandığı 100 gün içinde çocukların çoğu yaralandı ya da ailelerinin önlerinde katledilmesini izledi.
Başta Tutsi azınlığından olmak üzere yaklaşık bir milyon insan, Nisan ve Temmuz 1994 arasında ordu ve Hutu aşırılık yanlıları tarafından palalarla sopalandı, vuruldu veya saldırıya uğradı.
Kaçırıldığında 15 yaşında olan Beata Umubyeyi Mairesse, beğenilen yeni kitabı “Konvoy” da içeriden az bilinen operasyonu anlatıyor.
AFP, konvoylardan yurtdışında büyüyen veya evlat edinilen diğer birkaç çocuğun da izini sürdü.
Umubyeyi Mairesse, Hutu kontrol noktalarında durdurulduklarında onları gizlemek için annesiyle birlikte üzerinde oturan yetimlerle birlikte bir kamyonun arkasına çarşafın altına gizlenmişti.
Ruanda makamları, yalnızca 12 yaşın altındaki çocukların İsviçreli yardım kuruluşu Terre des hommes (Tdh) tarafından yönetilen paketli konvoylarla taşınmasına izin verdi – ingilizce “Yeryüzü İnsanları”.
Umubyeyi Mairesse adlı kitabında, milisler kamyonları incelerken, bandajlı ve travmatize olmuş çocukların yüzlerindeki korkunun onları ele vermeyeceğini umarak, barikatlarda nefeslerini nasıl tuttuklarını, bir kası hareket ettirmemeye çalıştıklarını anlatıyor.
Yardım görevlilerinin, rahibelerin, gazetecilerin, bir diplomatın ve bir rahibin cesareti sayesinde kurtarılan ve şimdi dünyanın dört bir yanına dağılmış olan “konvoyların çocukları” nın ifadelerini bir araya getirmesi birkaç yılını aldı.
Bazıları katliamlar başlamadan önce Ruanda yetimhanelerindeyken, birçoğu soykırım sırasında öldürülen Tutsilerin çocuklarıydı.
Hayır kurumunun uzun süredir Ruanda uzmanı olan Jean-Luc Imhof, “Terre des hommes kendisini inanılmaz bir durumla karşı karşıya buldu” dedi.
Afp’ye verdiği demeçte, “bu çocukların 1.000’den fazlasından sorumluydular” ve savaş ve soykırımın her yerde şiddetlenmesiyle durumun tamamen “kaotik” olduğunu söyledi.
“Birçoğu gerçekten gençti, bazıları üç yaşın altındaydı, ancak çoğunlukla beş ile 10 arasındaydı. Pala da dahil olmak üzere birçok kişi yaralandı “dedi.
Katliamlara son veren Ruanda Yurtsever Cephesi’nden (FPR) Tutsi isyancıları kapanırken, ordu ve Hutu liderliğindeki Interahamwe milisleri yenilgiyi hissettiler ve “çıldırdılar” dedi.
Tdh’nin Imhof’un daha önce çalıştığı Uluslararası Kızılhaç Komitesi ile birlikte düzenlediği ilk konvoy Haziran ayı başlarında güvenli bir şekilde Burundi’ye ulaştı. Ancak Imhof, ICRC’NİN yardımı olmadan 18 Haziran’da yola çıkan bir diğerinin “daha da riskli olduğunu” söyledi.
“Konvoy inanılmaz bilinmeyene girdi – her kontrol noktasında hayatlarını riske atıyorlardı. Askerler çocukları dışarı çıkardı… hayatları çok az asılı kalıyordu “dedi.
Bunlar, “ailelerinin katledildiğini gören” ve “travmalarını yanlarında götüren” derin travmalı çocuklardı.
“Normalleri günde birkaç kez ölümden kaçmaya başlamıştı” dedi,
Claire Umutoni ve 3 Temmuz konvoyuyla Burundi’ye hala canlı bir şekilde hatırladığı bir kaçışla gelen kız kardeşlerinden biri için de durum böyleydi.
“20 Nisan civarında babamın sesini tanıdığı birinden bir telefon aldık. Bunun Butare kasabasının ileri gelenlerinden biri olduğunu biliyordu ve ona şöyle dedi: ‘Senin zamanın geldi.'”
Beş kızına kaçmalarını emretti ve 17 yaşındaki Umutoni aniden ailesinin reisi oldu, kız kardeşler bir saklanma yerinden diğerine kovaladı.
Ebeveynleri daha sonra “düşünülemez zulümle” öldürüldüğünü söyledi.
“Birkaç yetimle kaldığımız okulun yanına bombalar düşüyordu – çocukların hem fiziksel hem de duygusal her türlü yaralanması vardı. Korkunçtu, “dedi Umutoni afp’ye Kanada’daki evinden.
Terör ancak kurtarma konvoyuna katıldıklarında yoğunlaştı.
Manzi Rugirangoga, 26 Mayıs 2024’te Kigali’deki Fransız kültür Merkezi’nde dizüstü bilgisayarında çalışıyor. Rugirangoga, 1994 yılında henüz 1 yaşındayken annesini ve onlarca aile üyesini kaybettiği Tutsilere yönelik soykırımdan sağ kurtuldu. – AFP
“Yolda soykırımı gerçekleştiren katillerin çoğunun çekiç ve pala ile kaçtığını hatırlıyorum… Kaos oldu çünkü FPR Butare’nin kapısındaydı, ancak Tutsileri öldürmek isteyen failler hala vardı “dedi Umutoni.
Kontrol noktalarının dördünde “kulüpler, kasap bıçakları ve el bombaları” ile donanmış milisleri hatırlıyor.
Umutoni ve kız kardeşleri kurtuldu ve sonunda teyzeleri tarafından içeri alındı.
Teyzesi onu 1999’da Kanada’ya “yeni bir hayata başlamak, yeniden başlamak için” gönderdi. Şu anda Kanada’nın Özel Konsey Ofisinde çalışan ve “üç güzel çocuğa” anne olan Umutoni, ben de çılgınlığa dönüşmemeyi seçtim” dedi.
Sonunda kimliği tespit edilen ailesini gömmek için 2008’de ilk kez Ruanda’ya döndü.
Umubyeyi Mairesse, soykırımın 30. yıldönümünün hayatta kalanların çoğu için bir “uyanış” olduğunu söylüyor.
“Aynı zamanda bu konvoy çocukları için daha geniş bir yeniden bağlantının başlangıcıdır – çok küçük olanlar (kurtarıldıklarında ve sonunda hikayeyi öğrenenler). Bu güçlü “dedi.
Kitabı çıktığından beri izini süremediği birkaç yardım görevlisi ve konvoy çocuğu onunla temasa geçti.
“Birisi benimle iletişime geçtiğinde, onlara fotoğraf gönderebileceğimi açıklarım ve hangi konvoyda olduklarını belirlemeye çalışırız.”
Ruanda doğumlu Fransız Gaspard Jassef, 5 Haziran 2024’te Paris’te bir fotoğraf çekimi sırasında poz veriyor. Gaspard Jassef, 1994 yılında Ruanda’daki Tutsi azınlığını etkileyen soykırım sırasında çocukken annesini ve kız kardeşini kaybetti
Konvoydaki çocuklardan birkaçı, Haziran ayında Paris’teki Shoah Anıtı’nda ilk kez kurtarıcılarıyla bir araya geldi.
Şu anda Belçika’da yaşayan hayatta kalan Nadine Umutoni Ndekezi, konvoyla ilgili anıları hakkında konuşmaya başladığında, duygu aşikardı.
“Buradayız… çünkü pes etmediniz”dedi ve yardım çalışanlarına ve gazetecilere cesaretleri için teşekkür etti.
O zamanlar dokuz yaşında olan Umutoni Ndekezi, Ruanda’daki bir yetimhanede evde baktığı küçük bir çocuğa nasıl rastladığını anlattı. Kötü kafa yaraları vardı.
Artık konuşamıyor ya da yürüyemiyordu. “Her şeyi unutmuştu. Yetişkinler bunu yapabilseydi, o zaman yetişkin olmak istemediğimi düşündüm… Onlara olan güvenimi kaybettim “diye hıçkırarak ağladı.
Ancak onları kurtaranlar sayesinde, şimdi bir akıl sağlığı sosyal hizmet uzmanı olan Umutoni Ndekezi, “umudunu yeniden kazandığını” söyledi.
İzleyicilere “Değerlerine sadık kaldılar ve kendi hayatlarını riske attılar” dedi.
“Çocuğun ailesi yok edildi. 18 Haziran’da seninle ayrıldı – Sana ne kadar teşekkür etsem azdır, insanlığımızı kurtardın ve ilerlememiz için bize güç verdin.”
Diğer kurtulanlar da aynı fikirdeydi.
Claire Umutoni Afp’ye “Onlar bizim kahramanlarımız, yaptıkları inanılmazdı” dedi.
“Öldürülen masumlar adına yaşamayı seçtim” dedi. Onu ve kız kardeşlerini yeryüzünden silmek isteyen “onurlu kalmak ve katillere karşı durmak”.
